Stamboom

Een paar weken terug werd ik online oprecht en hartelijk bedankt voor het voortzetten van de traditionele panfluitmuziek in Nederland. Deze reactie kwam op een bericht over mijn eerste docent Jos Aerts en zijn docent Damian Luca – een panfluitgrootmeester, gevestigd in België, geboren en getogen in Roemenië. Logisch om aan te nemen dat ik dezelfde paden bewandel. Maar zet ik die tradities werkelijk voort? Die vraag spookt nu al een tijdje door mijn hoofd.

De panfluit is pas relatief kort in Nederland. De Roemeense musici die zich hier vestigden in de tweede helft van de vorige eeuw waren de docenten van mijn docenten. Je zou er een bescheiden stamboom met drie generaties van kunnen tekenen. De eerste generatie nam hun muzikale tradities mee vanuit hun vaderland. De Nederlandse leerlingen droegen een andere traditie met zich mee, die van barokmuziek en symfonieorkesten; van brave maatsoorten, contrapunt en klassieke harmonieleer; van 12-toonsreeksen en minimal music. En daarmee werd het spel van mijn docenten een menging van de folkloristische panfluit die zo prachtig de stem uit de Balkan imiteert en de veel meer gestileerde blaasinstrumenten uit Westerse orkesten.

Hoe nauw ben ik dan verbonden met de tradities van de Roemeense panfluit? Echte bomen kun je enten: een twijgje van de ene boom laat je op een andere jonge boom groeien om een nieuwe soort te creëren. Net zo is de muzikale traditie van de Roemeense panfluit hier in Nederland vergroeid met de kennis en kunde van jonge, nieuwsgierige, klassiek opgeleide musici. Die combinatie was nieuw, de grond was anders, het klimaat verschilde. De boom groeide desondanks goed. En nu zien we nieuwe bloesems en andersvormige bladeren. Deze stamboom is nieuw, jong, familie van die in het land van herkomst. Maar wel degelijk anders.

Ik zal de veranderingen concreet proberen te maken. Steeds vaker heeft de panfluit het bereik van de dwarsfluit en is dus groter dan oorspronkelijk om klassieke muziek klinkend te kunnen spelen in plaats van octaverend. De klankkleur is aangepast aan Westerse oren: ronder, met minder ruis. De scherpe randjes en hese klank zijn er nog, maar hebben bijlange na niet de overhand. Hiervoor is de speeltechniek wat aangepast. Er zijn tegenwoordig panfluiten van metaal en er zijn er met ingebouwde microfoons om versterking en klankvervorming mogelijk te maken. Het instrument leeft en ontwikkelt zich.

Ook de muziek die wordt gespeeld is anders. Lange tijd was meer dan één panfluitist in een ensemble nagenoeg ondenkbaar. Maar het instrument blijkt fantastisch in een koorzetting of consort. Zo speel ik in een panfluitkwartet met repertoire uit de renaissance en de barok, en als het even kan met werken van componisten die we gewoon een mailtje kunnen sturen. Waarom? Omdat je zo prachtig kan kleuren met de panfluit. Omdat meerstemmigheid meer is dan de som der delen. Omdat het de muziek is die onze wereld klank geeft.

Dat neemt niet weg dat ik mijn uiterste best doe om mijn wortels niet te vergeten. De oorspronkelijke stamboom is familie en die heb ik in mijn hart gesloten. Ik wil me in de tradities van de Roemeense panfluit blijven verdiepen en de basisprincipes aan mijn leerlingen doorgeven, want het is belangrijk om te weten waar je vandaan komt. Maar bovenal wil ik deze nieuwe boom tot grote hoogte helpen groeien.

A few weeks ago I received a heartfelt online thank-you for continuing the traditions of the Romanian panflute in the Netherlands. It was a reaction to a post about my first panflute teacher Jos Aerts and his teacher Damian Luca – a panflute master currently living in Belgium and born and raised in Romania. It’s only logical to assume I’d follow in their footsteps. But do I really continue those traditions? This question has been in the back of my mind for a while now.

The panflute has only been in the Netherlands for a relatively short time. Those Romanian players who relocated here in the second half of the 20^th century were my teachers’ teachers. You can draw a modest musical family tree consisting of three generations. The first brought their musical traditions with them from their homeland. The Dutch students brought with them a background of baroque music and symphonic orchestras; safe time signatures, counterpoint, classical harmony; twelve tone music and minimal music. This made my teachers’ playing a mixture of the folkloric panflute that so beautifully imitates the Balkan voice and the more stylized wind instruments from Western orchestras.

So how connected does that make me to the traditions of the Romanian panflute? There is this thing called tree grafting: you take a twig from one tree and let it grow on a different sapling to create a new tree. In a similar way the Romanian panflute intertwined with the knowledge and skills of young, curious, classically trained musicians in the Netherlands. The combination was a new one, the soil was different, the climate not quite the same. Yet the tree grew well. You can now see new blossoms and differently shaped leaves. The tree is new and young, related to the original Romanian family tree, yet decidedly different.

I will try to make the changes more concrete. More and more often the panflute has the same range as the flute, making it bigger than it originally was to be able to play classical music in its intended octave instead of an octave higher. The sound colour has been adapted to Western ears and has become rounder, with less air. The characteristic sharp edges and breathy sound are still there, but no longer have the upper hand. Playing techniques have changed somewhat to achieve all this. There are metal panflutes now as well as instruments with built-in microphones to enable amplification or distortion. The instrument is evolving.

Also the music that is played has changed. More than one panflute player in any ensemble used to be unheard of. But it turns out to be amazing in a choir or consort setting. Take for example my own panflute quartet with repertoire from the Renaissance and Baroque periods, and if in any way possible music from composers we can simply send an email. Why? Because sound colours blend so beautifully on panflute. Because polyphony is so much more than the sum of its parts. Because it is the music that gives sound to our world.

Nevertheless, I will do my best to not forget my musical roots. The original family tree is family still and it has a place in my heart. I want to continue to learn more about the traditions of the Romanian panflute even though they are not my own and teach the basic principles to my students, because it is important to know where you come from. But most of all I want to help this new family tree grow to great heights.